Przyszedł z żoną, gdyż - jak mówił - mają wspólną trudność do rozwiązania. Była drobna, o żywych i wesołych oczach, czuło się w niej jednak duży niepokój. Oboje byli prości i serdeczni; on władał dobrze angielskim, ona tyle tylko że rozumiała i potrafiła sklecić parę prostych pytań. A gdy nie mogła uchwycić sensu trudniejszych wyrażeń, zwracała się do męża, który tłumaczył je na ich język. Opowiadał że pobrali się dawno, niemal przed dwudziestu pięciu laty; mieli kilkoro dzieci, ale nie one stanowiły trudność, a stosunek i tarcia pomiędzy nimi samymi. Miał posadę która wystarczała na ich skromne potrzeby, dodawał jednak iż trudno jest żyć w spokoju w dzisiejszych czasach, zwłaszcza gdy się ma żonę; podkreślał przy tym że nie narzeka, jeno stwierdza. Spełniał jak mógł najlepiej swe obowiązki małżonka, a nie zawsze było to łatwe.
Wyczuwało się jak bardzo było im trudno poruszyć główny, bolesny punkt, więc przez pewien czas rozmawiało się o różnych innych rzeczach - o wychowaniu dzieci, o wydaniu córek za mąż, o kosztach obrzędów i niedawnej żałobie w rodzinie, itd. Czuli się swobodnie, nigdzie się nie spieszyli, tak miło im było mówić z kimś kto umiał słuchać, a może mógł i pomóc.
Któż gotów jest dziś słuchać długich opowiadań o czyichś trudnościach i strapieniach? Tyle mamy własnych kłopotów i trosk iż zawsze brak nam czasu na zapoznawanie się z cudzymi. By znaleźć chętnego słuchacza trzeba za to sowicie zapłacić - monetą, modłami lub przekonaniem. Ci których to jest fachem oczywiście słuchają nas, ale zazwyczaj nie daje nam to trwałej ulgi. A chciałoby się móc wypowiedzieć się swobodnie i samorzutnie, bez żadnych późniejszych żalów. Pełne oczyszczenie przez wyznanie nie tyle zależy od słuchającego, ile od tego który mówi i pragnie otworzyć serce; to serdeczne otwarcie się jest najważniejsze, a gdy ono zaistnieje zawsze znajdzie się ktoś - choćby przechodzień czy żebrak - przed którym będziemy mogli się wypowiedzieć. Analityczna introspekcja nie otwiera serca, raczej odwrotnie, zamyka nas i przygnębia, jest też zgoła bezużyteczna. Otworzyć się to wsłuchiwać, nie tylko w siebie samego, ale w każdy prąd myślo-czuć, w każdy ruch życia wokół nas. Można nie móc nic poradzić na to, co usłyszymy, ale sam fakt że jesteśmy otwarci i przyjmujemy zwierzenia, ma swoją wymowę i aktywność. Takie wsłuchanie się w drugiego człowieka oczyszcza także nasze własne serce, wymiata zeń wszystko co należy do intelektu. Słuchanie intelektem to tylko odmiana plotkowania; nie przynosi ono ulgi a tym mniej oswobodzenia, ani słuchającemu ani temu który mówi; jest tylko przedłużaniem udręki, a to jest głupie.
Powoli zbliżyli się do sedna sprawy, która ich do mnie przyprowadziła.
"Przyszliśmy właściwie omówić naszą trudność - oto jesteśmy zazdrośni, a raczej ja nie, ale ona bardzo , choć przedtem nigdy nie była tak otwarcie i wyraźnie zazdrosna jak teraz, jednak musiało to w niej tkwić od dawna, choć w przytłumionej formie. Zdaje mi się że nigdy nie dałem jej do tego powodu ale ona zawsze coś wynajdzie."
Czy sądzicie , że musi istnieć jakiś powód, jakiś grunt dla zazdrości ? Czy zazdrość zniknie gdy się pozna jej przyczynę? Czy nie zauważyliście , że nawet gdy się odkryje przyczynę, zazdrość trwa nadal? Nie szukajmy więc powodów, a przyjrzyjmy się samej zazdrości. Jak mówicie można zawsze coś wynaleźć, o co się będzie zazdrosnym, toteż samą zazdrość trzeba rozpatrzyć i zrozumieć, a nie jej przedmiot czy pretekst.
"Zazdrość była we mnie od bardzo dawna. Nie znałam dobrze mego męża gdyśmy się pobierali... wiecie jak się to dzieje - zazdrość wciska się powoli coraz więcej, jak ten dym w kuchni."
Zazdrość jest jedną z form "trzymania" tego, kogo się posiada - mężczyzny czy kobiety. Im bardziej jesteśmy o kogoś zazdrośni tym poczucie posiadania jest większe; a posiadać coś czy kogoś daje nam zadowolenie; móc powiedzieć o czymś: to moje, moje własne - choćby to był pies - budzi w nas dziwne uczucie ciepła i swojskości. Wyłączność posiadania napawa nas jakąś pewnością siebie i wrażeniem bezpieczeństwa. Posiadanie czegoś na własność nadaje ważność naszej osobie i właśnie tej naszej wzmożonej ważności trzymamy się tak namiętnie. Czuć że posiadamy - nie taką rzecz jak ołówek czy dom - a człowieka, zwiększa w nas siłę i napełnia jakimś pełnym samozadowolenia zaspokojeniem. Zazdrość w istocie nic dotyczy bezpośrednio tego drugiego człowieka; żywimy ją tak chętnie dlatego że nadaje wartość i ważność naszej osobie.
"Ależ ja wcale nie czuję się ważna, jestem niczym, a mąż mój jest wszystkim co mam, nawet dzieci się nie liczą."
Wszyscy mamy coś - jakąś jedną rzecz, czy osobę - której się kurczowo trzymamy, choć może się to wyrażać w rozmaity sposób. Ty się trzymasz męża, a inni dzieci, jeszcze inni przekonań czy wierzeń; ale treść, pobudka , jest ta sama. A pozbawieni tego jedynego przedmiotu czujemy się rozpaczliwie, beznadziejnie straceni; czyż tak nie jest ? Tak bardzo obawiamy się pozostać zupełnie sami a strach ten przejawia się jako zazdrość, ból czy niechęć. Zazdrość niewiele się różni od nienawiści.
"Ależ my się przecie kochamy."
Jeśli tak, jakże możecie zazdrościć ? Nie, w istocie nie kochamy nikogo i to jest najsmutniejsze. Używasz męża, a on używa ciebie, dla swej wygody, dla towarzystwa, dla przyjemności, dla obrony przed samotnością. Materialnie możecie posiadać niewiele, ale przynajmniej posiadacie wzajemnie siebie. I tą obustronną potrzebę nazywacie miłością.
"Ależ to straszne!"
Nie, nie jest wcale straszne, aleśmy nigdy nie spojrzeli w to uważnie; mówimy: "straszne", czyli kwalifikujemy, nadajemy miano i szybko, jak najszybciej odwracamy się; właśnie to w tej chwili robisz.
"Wiem, ale ja nie chcę patrzeć. Chcę dalej żyć jak żyłam, być taką jaką jestem, nawet z moją zazdrością, bo nic innego nie widzę w życiu."
Gdybyś miała coś innego w życiu nie byłoby zazdrości o męża, nieprawdaż? Uchwyciłabyś się tej innej rzeczy, jak teraz trzymasz się męża, no i byłabyś o tamto zazdrosna. Chciałabyś znaleźć jakąś wartość zastępczą, nie pragnąc wcale uwolnić się od zazdrości. Wszyscy robimy to samo; zanim puścimy jedno, chcemy upewnić się w posiadaniu czegoś innego. Ale dopiero w całkowitej niepewności nie ma miejsca na zazdrość; gdy coś posiadamy i chcemy być pewni że to się da utrzymać, zazdrość się rodzi. Wyłączność jest poczuciem pewności posiadania; posiadać to być zazdrosnym. W poczuciu własności ukrywa się niechęć. W istocie nienawidzimy to, co posiadamy, i to się przejawia w zazdrości. Gdzie jest posiadanie tam nie ma miłości; posiadać to znaczy zniweczyć wszelką miłość.
"Zaczynam rozumieć. Tak. więc chyba nigdy męża nie kochałam. Dopiero teraz to widzę."
