Universum

Był to piękny ogród, o szerokich trawnikach i wiekowych, cienistych drzewach; dom był przestronny i pełen powietrza, o dużych pokojach w harmonijnych proporcjach. Drzewa dawały schronienie wiewiórkom i czeredom ptaków, a do wodotrysku przylatywały różne -duże i małe, czasem pokazywały się nawet orły, ale przeważnie odwiedzały go wrony, wróble i hałaśliwe papużki. Dom i ogród były odosobnione i zaciszne; zamykał je wysoki biały mur; jakże miło było wewnątrz tego ogrodu! Nie dochodził tu z poza bramy hałas gościńca, ani odgłosy pobliskiej wioski, która rozciągała się opodal, na krańcach dużego miasta. Wieś to była brudna, z otwartymi ściekami wzdłuż głównej wąskiej uliczki; chaty jej były kryte palmowym liściem, a u wejścia, przed każdym niemal progiem widniały dekoracyjne motywy, narysowane białymi liniami na ubitej ziemi. Na chodnikach i uliczkach bawiły się dzieci. Tkacze rozciągali właśnie, między dwoma drzewami, osnowę z długich barwnych nici, przygotowując ją do tkania, a grupa dzieci przyglądała się z zaciekawieniem ich robocie. Całość przedstawiała ciekawy widok. Gwarno tu było i wesoło, ale wcale nie pachnąco. Wieśniacy byli tylko co po kąpieli, ubrania mieli na sobie niewiele, gdyż klimat był gorący. Nad wieczorem niektórzy upijali się i byli wówczas hałaśliwi i brutalni. Cienki mur odgradzał piękny ogród od pulsującej życiem wioski. Unikać brzydoty a szukać tylko piękna jest oznaką niewrażliwości. Podkreślanie przeciwieństw i zasilanie jednego z nich zacieśnia umysł i zamyka serce. Cnota nie jest bynajmniej odwrotnością czegoś, a jeśli nią jest przestaje być cnotą. Kto widzi piękno tej wioski, będzie również wrażliwy na ów zieleniejący, rozkwiecony ogród. Zazwyczaj jednak chcemy widzieć tylko piękno, a odwracamy się od brzydoty. Ale takie oddzielanie się rodzi twardość i niewrażliwość, a wcale nie rozwija w nas zmysłu piękna. Piękno i dobro nie przebywa w ogrodzie, z dala od wioski, ukrywa się ono w prawdziwej wrażliwości oddźwiękającej żywo na jedno i drugie. Odsuwać się od czegoś lub z czymś się jednoczyć wiedzie do ciasnoty, która niweczy wszelką wrażliwość. Ale tej nie da się pielęgnować i rozwijać myślą; intelekt bowiem umie tylko dzielić i narzucać. Istnieje zarówno złe, jak i dobre, ale gonić za jednym, a oddzielać się od drugiego, nie budzi owej wrażliwości, która jest nieodzowna aby Prawda mogła się objawić. Rzeczywiste nie jest odwrotnością ułudy, a Prawda odwrotnością fałszu; a gdy staramy się do niej zbliżyć jako do przeciwieństwa, nie ukaże się nam nigdy. Rzeczywiste może się odsłonić tylko gdy wszystkie przeciwieństwa znikną. W procesie potępiania lub wychwalania tai się zawsze przeciwieństwo, konflikt odwrotności, który musi wytwarzać dalsze tarcia i rozterki Ale gdy podchodzimy do zjawisk beznamiętnie, nie emocjonalnie, gdy nie odpychamy ich ani usprawiedliwiamy, wówczas nie wywołujemy żadnych sprzeczności ni konfliktów. Zjawiska i fakty same w sobie nie zawierają sprzeczności, nabierają ich dopiero gdy przyjmujemy je z lubością albo z niechęcią i sprzeciwem. Taki emocjonalny stosunek wznosi mury niewrażliwości i niweczy czyn. Jeśli np. wolimy przebywać w ogrodzie, kryje się w tym opór wzglądem wsi; a gdzie jest opór tam nie zrodzi się bezpośredni czyn ani w ogrodzie ani w stosunku do wioski. Wprawdzie może zaistnieć działalność, ale nie czyn, a to są dwie rzeczy różne. Działalność wypływa zawsze z pojęć i wyobrażeń, a czyn jest od nich wolny. Pojęcia i wyobrażenia mają swe przeciwieństwa; wszelki ruch w obrębie dwójni przeciwieństw jest tylko działalnością, jakkolwiek byśmy ją rozbudowywali czy modyfikowali. Działalność nie jest nigdy wyzwalająca. Jest ona uwarunkowana przeszłością, rozciąga się też w przyszłość; a czyn jest od obu niezależny. Czyn zachodzi zawsze w "teraz" i dlatego jest bezpośredni. Wszelkie reformy to działalność, a nie czyn; to, co jest ulepszane wymaga wkrótce dalszych ulepszeń. Reformowanie jest antytezą prawdziwego czynu; jest "re-akcją" tzn. ruchem powstającym tylko w przeciwieństwie do czegoś. A czyn staje się bezpośrednio, z godziny na godzinę i od chwili do chwili, i, o dziwo, nie zawiera w sobie sprzeczności. Działanie zaś, choć może się nam zdawać że nie załamuje się nigdzie, ma ich wiele. Działalność rewolucyjna jest pełna zagadkowych sprzeczności, więc w istocie nigdy nie oswobadza. Starcia, wartościowania i wybory - stawanie po jednej lub po drugiej stronie - nie są nigdy czynnikiem wyzwalającym. Gdzie zachodzi wybór, tam ma miejsce działanie a nie czyn; bowiem wyborem rządzą pojęcia i wyobrażenia więc czynniki intelektualne; intelekt może wyrażać się w działaniu, ale nie wie czym jest czyn. Prawdziwy czyn wypływa z zupełnie innych źródeł. Księżyc podniósł się właśnie nad wioską, a w ogrodzie pogłębiały się cienie.

Przyjechał z bardzo daleka, przebył tysiące mil statkiem i samolotem. Znał tylko swój język i z największą trudnością przystosowywał się do naszego, jakże trudnego otoczenia. Był zupełnie nieprzyzwyczajony do tutejszego klimatu i rodzaju odżywiania, gdyż urodził się i wychował w klimacie górskim, a wilgotne gorąco męczyło go niepomiernie. Był to człowiek oczytany, a nawet pod pewnym względem uczony, sam również pisywał. Zdawał się dobrze znać filozofię zarówno Wschodu jak Zachodu; był rzymskim katolikiem, nie odpowiadało mu to jednak; trawiło go od dawna niezadowolenie, ale pozostawał w tym wszystkim przez wzgląd na rodzinę. Małżeństwo jego mogło być uważane za szczęśliwe, kochał też dwoje swoich dzieci. Były teraz w wyższych uczelniach, w tym odległym kraju, i wróżono im piękną przyszłość. Ale w nim niezadowolenie ze swego życia i czynów wzrastało stale przez ostatnie lata, aż parę miesięcy temu doszło do gwałtownego kryzysu. Opuścił rodzinę - zabezpieczywszy wpierw żonę i dzieci - i oto jest tutaj; ma dość środków na skromne utrzymanie, a przyjechał by szukać Boga. Twierdził iż jest pod każdym względem zrównoważony, a cel swój widzi jasno. O zrównoważeniu nie mogą sadzić ludzie pełni zahamowań, ani też ci, którym się dobrze powodzi. Może właśnie ci ostatni w ogóle nie są w równowadze; zaś ci którym się źle powodzi staja się cyniczni i rozgoryczeni albo znajdują ucieczkę w jakiejś, własną wyobraźnią stworzonej ułudzie. O zrównoważeniu nie mogą też decydować specjaliści od psychoanalizy; bo przystosowanie się do przyjętych norm niekoniecznie ma dowodzić zrównoważenia. Może właśnie te przyjęte dziś normy są wytworem cywilizacji pozbawionej równowagi. Społeczeństwo chciwe i zaborcze, te swymi schematami i normami postępowania nie jest zrównoważone, bez względu na to czy jest rządzone przez lewicę czy prawicę, czy środki wyzysku skupiają się w ręku państwa, czy obywateli. Równowagą jest brak chciwości i zaborczego zdobywania. Ale pojęcia zrównoważenia czy niezrównoważenia należą do dziedziny myśli, więc nie mogą być sprawdzianem. Wszak sama myśl pełna uwarunkowanych reakcji, zasad i osądów nie jest ścisła, nie odpowiada prawdzie. Prawda nie jest pojęciem ani wnioskiem. Czy można znaleźć Boga szukając Go? Czy w ogóle można szukać niepoznawalnego? Wszak chcąc coś znaleźć trzeba wiedzieć czego się szuka. A jeśli szukamy z postanowieniem znalezienia, to, co znajdziemy będzie tylko projekcją nas samych, będzie tym, czego pożądamy; a wytwór pragnienia nie jest Prawdą. Szukać Prawdy to jej zaprzeczać. Prawda nie ma stałego przybytku, żadna nie prowadzi do niej droga, żaden przewodnik; a słowo "prawda" nie jest nią samą. Czy znajduje się ona tu, a nie tam? Czy właśnie ten człowiek może nam ją wskazać, a nie tamten ? Czy w ogóle może istnieć jakiś do niej przewodnik ? Gdy Prawdy chcemy świadomie szukać, to, co znajdziemy będzie jeno wytworem niewiedzy, bo samo jej poszukiwanie rodzi się z niewiedzy. Nie można rozglądać się za Prawdą, ani szukać Rzeczywistego, trzeba przestać żyć w naszym "ja", aby Prawda mogła się nam ukazać. "Czyż naprawdę nie mogę znaleźć tego, co jest niewysłowione ? Przyjechałem tu, bo się w tym kraju głębiej odczuwa tęsknotę do Prawdy; a fizycznie jest się o wiele swobodniejszym, nie potrzeba mieć tylu rzeczy, wpływ własności nie narzuca się nam tak silnie jak gdzie indziej. Chęć ujścia od tego ciężaru jest przecie jedną z przyczyn wstępowania do klasztoru; ale jest w tym również dużo z psychologicznego eskepizmu, a że ja wcale nie pragnę uciekać w zorganizowane osamotnienie, przeto jestem tutaj, i żyjąc własnym życiem, chcę znaleźć to, co jest niewysłowione. Czy jestem zdolny je znaleźć?” Czyż jest to kwestia zdolności? Czy zdolność do czegoś nie oznacza również przyjęcia pewnej metody działania, pewnej z góry określonej drogi, wymagającej ciągłego dostosowywania się? Zadając to pytanie czy nie myślisz jednocześnie: "Czy ja, zwykła jednostka ludzka, mogę posiadać dostateczne dane by zdobyć to, czego pragnę?" Wszak w tym pytaniu kryje się niedomówione przypuszczenie iż tylko wyjątkowi ludzie mogą znaleźć Prawdę, a nie zwykły szary człowiek. Czyż Prawda daje się poznać tylko nielicznym niezwykle inteligentnym jednostkom? Dlaczego pytamy czyśmy zdolni ją, znaleźć? Czy nie dlatego że mamy przed oczami wzór, przykład kogoś kto Prawdę ponoć odkrył i zapatrzeni w ten wzór - w naszym mniemaniu o wiele od nas wyższy -odczuwamy niepewność i niepokój? Ów przykład nabiera więc ogromnego znaczenia, i powstaje współzawodnictwo pomiędzy nami a owym "ideałem": my również chcemy być zwycięzcami w wyścigu. Czy aby pytanie: "czy jestem zdolny?" nie wynika ze świadomego lub nieświadomego porównywania siebie - takim jakim jestem - z przypuszczanym poziomem owego ideału? Dlaczego porównujemy siebie z ideałem ? Czy jakiekolwiek porównywanie zbliża nas do rozumienia? Czy ideał jest czymś od nas różnym? Czy nie jest on naszym własnym dziełem, wytworem "domowego wyrobu", przez nas samych, wyobraźnią stworzonym? A stąd przeszkody w rozumieniu siebie takimi, jakimi naprawdę w tej chwili jesteśmy ? Czy porównywanie nie jest uchylaniem się od badania i rozumienia siebie? Istnieje wiele odmian i sposobów uciekania od siebie, a porównywanie jest jednym z nich. Szukanie tzw. Rzeczywistego, zanim nie zdobędziemy samopoznania jest również ucieczką od siebie. Dopóki nie zrozumiemy siebie, Bóg którego szukamy będzie bogiem złudnym, a wszelkie ułudy sprowadzają nieuniknienie rozterki i cierpienie. Bez samopoznania nie może istnieć prawdziwa - tj. z prawdą zgodna - myśl, a bez niej cała wiedza jest jeno niewiedzą, ciemnotą, prowadzącą do zamętu i spustoszenia. Ale samopoznanie nie jest ostatecznym celem, jest ono tylko jednym ważkim wylotem na bezgraniczne i niewymierne. "Czy samopoznanie nie jest ogromnie trudne do zdobycia? Czy nie zabiera bardzo dużo czasu?" Sama myśl że poznanie siebie jest tak trudne do osiągnięcia, stanowi największą przeszkodę. Nie przypuszczajmy iż jest ono trudne, ani że zajmie dużo czasu, nie określajmy z góry czym jest, a czym nie jest. Zacznijmy. Odkrywa się siebie w działaniu, w naszym stosunku do zdarzeń i ludzi; a każdy czyn jest do czegoś stosunkiem. Samopoznania nie zdobywa się przez odosabnianie się ani oddalanie od życia; cofanie się od kontaktów z tym, co nas otacza, to śmierć. Śmierć jest ostateczną formą sprzeciwu, negacji, opierania się życiu. Opór przejawiający się jako stłumienie, podstawianie jednego za drugie - czyli uciekanie się do namiastek - albo jako sublimacja, uwznioślanie w jakiejkolwiek formie, jest przeszkodą w wyrażaniu się, a więc i swobodnym płynięciu samopoznania. Ale odkryć ten opór, to cofanie się - można tylko obserwując siebie w czynie, w stosunku naszym do rzeczy i ludzi. Opór - czynny lub bierny - wyrażający się w porównywaniu, usprawiedliwianiu, potępianiu, czy też utożsamianiu się, jest i sprzeciwianiem się i zaprzeczaniem temu co jest. W tym co jest zawiera się prawda rzeczy każdej. Świadomość jej obecności - bez chęci wyboru ni wartościowania - jest odsłanianiem jej i rozwijaniem. A to odsłanianie i rozchylenie się Prawdy jest początkiem mądrości. A mądrość jest nieodzowna by to, co jest niewiadome i bezgraniczne, mogło się objawić.

Długie cienie wieczoru kładły się na ciche wody. Po gwarnym dniu spokój schodził na szeroką rzekę. Ryby w podrzutach wynurzały się co chwila z wody, a olbrzymie, ciężkie ptaki powracały w gęstwę rozłożystych drzew na nocny spoczynek. Nie było ani jednej chmurki na srebrno-błękitnym niebie. Duża łódź, pełna ludzi, płynęła w dół rzeki, wszyscy śpiewali wybijając takt dłońmi. Z oddali dolatywało porykiwanie krów. Pachniało wieczorem. Girlandka nagietek unosiła się na wodzie i błyskała złotem w promieniach zachodzącego słońca. W tej wielkiej ciszy jakże żywe i piękne było wszystko - rzeka, ptaki i drzewa i ci na łodzi wieśniacy! Siedzieliśmy pod drzewem zwróceni ku rzece. Parę chudych krów pasło się opodal. Obok wznosiła się mała świątyńka; obejście wokół niej było czyściutko zamiecione, a kwieciem osypane, otaczające ją krzewy starannie utrzymane. Ktoś właśnie odprawiał w świątyni obrzęd wieczorny, a głos jego był monotonny i smutny. Woda w ostatnich promieniach słońca jaśniała barwą świeżych pąków kwietnych. Po chwili ktoś usiadł przy nas i począł mówić o swoich przeżyciach. Opowiadał iż poświecił wiele lat życia szukaniu Boga, praktykował różne umartwienia, wyrzekł się wielu drogich mu rzeczy. Brał również żywy udział w pracy społecznej, pomagał w budowaniu szkoły itp. Interesował się wielu sprawami, ale najgorętszym jego pragnieniem było znaleźć Boga; i oto dopiero teraz, po tylu latach, słyszy Jego głos, który kieruje nim zarówno w wielkich, jak i w drobnych sprawach. Odtąd nie ma własnej woli, idzie zawsze za tym wewnętrznym głosem Boga. Głos ten nigdy go dotąd nie zawiódł, choć zdarzało mu się czasem zmącić jasność odbioru; jedyną jego modlitwą była prośba o czystość naczynia, aby było godne przyjmowania tego głosu. Czy możemy - wy lub ja - znaleźć Niezmierzone? Czy to, co jest wytworem czasu, może sięgnąć w ponadczasowe? Czy mogą starannie praktykowane ćwiczenia doprowadzić nas do tego co jest nieznane? Czy istnieją jakieś drogi ku temu, co nie ma początku ni końca? Czy można to Rzeczywiste złowić w sieć naszych pragnień? Wszystko co możemy uchwycić będzie tylko projekcją tego co już znamy; a znane nie może nigdy schylać nieznanego. To, co jest nazwane, nie jest niewysłowionym; a nadając czemukolwiek imię budzimy jeno uwarunkowaną odpowiedź, ale te reakcje, choć mogą być miłe i wzniosłe, nie pochodzą od Rzeczywistego. Zazwyczaj odpowiadamy na bodźce; a Rzeczywiste nie dostarcza bodźców, ono jest. Umysł porusza się wśród rzeczy znanych i zawsze ku znanym dąży, a w nieznane nie może wychylić się nigdy. Nie da się myśleć o czymś całkiem niewiadomym, jest to po prostu niemożliwe. Wszystko o czym myślimy pochodzi ze znanego, z przeszłości, czy to bardzo odległej, czy przed chwilą minionej. Owa przeszłość jest myślą urobioną i ograniczoną przez wiele wpływów, zmienia się ona zależnie od warunków, ciśnień i okoliczności, ale pozostaje zawsze w obrębie czasu. Myśl może stwierdzać lub zaprzeczać, ale nie potrafi szukać nowego ani je odkrywać, nie może nawet na nowe natrafić. Dopiero gdy myśl ucicha, nowe może się nam odsłonić - ale myśl natychmiast zmienia je w stare, gdyż zagarnia je i włącza w zasób rzeczy już doznanych. Myśl zawsze urabia, układa, zabarwia, nadaje kształty wedle wzoru przeżytych doświadczeń. Funkcją myśli jest przekazywanie, a nie stan doznawania. Gdy żywe, aktualne doznawanie dobiega końca, myśl wchodzi na scenę, określa je i podciąga pod znane kategorie. Myśl nie jest zdolna przeniknąć w niewiadome, toteż nie może nigdy odkryć ani doznać Rzeczywistego. Reguły, wyrzeczenia, obrzędy, ofiary i praktykowanie choćby najszlachetniejszych cnót - to procesy myślowe, a myśl może się kierować tylko ku określonemu, a więc znanemu celowi. Osiągnięcia jej są zabezpieczaniem się i utwierdzaniem w znanym, dla samoobrony. A szukać schronienia w tym, co jest bezimienne, niewymowne - to temu zaprzeczać. Schronienie które da się znaleźć, będzie tylko projekcją przeszłości, a więc znanym. Myśl - psychika - musi być cicha, cicha do dna; ale tej ciszy nie da się kupić za cenę największych ofiar, nie pomogą też żadne stłumienia ani najwznioślejsze dążenia. Owa cisza przychodzi sama gdy człowiek nic nie trzyma, niczego nie pragnie, gdy nie chce niczym się stawać. Cisza ta nie wzrasta, nie można jej budować i nie da się jej zatrzymywać wysiłkiem ani żadnym ćwiczeniem. Cisza ta musi pozostać dla intelektu równie nieznana jak to, co jest poza czasem, bo jeśli intelekt jest jej świadom, wówczas pojawia się "doznający", który sam jest wypadkową przeszłych przeżyć i pamięta ubiegłe stany ciszy, a to co już było doznane jest tylko powtórzeniem, a więc projekcją naszego "ja". Intelekt nie może nigdy doznać nowego, toteż musi zupełnie ucichnąć. Umysł jest cichy gdy nic nie przeżywa czyli nic nie określa, nie notuje, nie nazywa i nie stara się gromadzić w pamięci. A owo notowanie i określanie jest procesem, który się nieustannie w nas odbywa na różnych poziomach naszej świadomości, a nie tylko w powierzchniowej warstwie intelektu; więc gdy ten ucicha, głębsza świadomość może przyjść do głosu. Ale dopiero gdy cała nasza świadomość jest cicha i uspokojona, wolna od wszelkich dążeń, osiągnięć i stawań się - czyli prosta i bezpośrednia - bezmierne i pozaczasowe może się objawić. Jednak chęć zatrzymania tej ciszy, tej wolności, zmienia się w ciągłość pamięci "doznającego" człowieka, a to stanowi przeszkodę dla Rzeczywistego. Rzeczywiste nie ma ciągłości; pojawia się z chwili do chwili, wciąż nowe, wciąż świeże. To co trwa, co posiada ciągłość nie jest nigdy twórcze. Powierzchniowy umysł jest tylko narzędziem do porozumiewania się, nie może mierzyć tego, co jest niewymierne. O Rzeczywistym nie da się mówić; a gdy się o nim mówi, ono już nie jest Rzeczywistym. I to jest medytacja.